Materi Basa Jawa Kelas XI Semester 1

Nguri-uri Tradhisi Budaya Jawa

Grebeg Besar iku acara tradhisi ing kutha Demak kang dianakake saben wulan Dzulhijjah. Acara iki digelar kanggo mapag bakda Besar utawa wulan haji. Acara kang direkadaya kanggo ngramekake sasi Besar iki, pol-polane tumiba ing tanggal 10 Dzulhijjah. Bab mengkono iku pancen wis dadi ciri wanci mungguhe kutha Demak lan tetep arep dilestarekake kanggo nguri-uri budaya tinggalane para luhur. Tradhisi Grebeg Besar iki tinggalane Sultan Fattah lan Sunan Kalijaga. Wali loro iku pancen wis cinathet ing sejarah minangka wali kang nyebarake agama Islam kanthi nggunakake adat lan tradhisi kang wis ana ing tlatah Demak.

A.   Maca lan nanggapi teks eksposisi ngenani budaya jawa

Teks eksposisi iku teks kang isine panemu utawa usul ngenani samubarang. Jaman saiki, teks eksposisi uga diarani teks argumentasi sesisih. Diarani mengkono jalaran pangrakite teks eksposisi didhasari karep ngukuhi panemu utawa usule kanthi pawadane/alesane pangrakit dhewe tanpa mbandhingake pawadane wong liya.

B.   Nemokake tuntunan ing sajrone teks eksposisi budaya jawa lan nyocogake karo kahanan jaman saiki   

Adat Tradhisi Jawa

Sajrone urip bebrayan wong iku ora bisa uwal saka bot-repote panguripan. Bot-repote uripe seperangan gedhe wong jawa isih gepok senggol karo adat tradhisi. Adat tradhisi Jawa iku akeh wernane. Werna-wernane tradhisi mau kayata: nglairake (bayen), tedhak siten, supitan, mantu, tingkeban, bedhah bumi, lan liya-liyane. Saben kedadeyan mau mesthi dianakake acara adat sing diarani slametan utawa kendhari. Jumbuh karo jenenge, acara adat mau duwe pangajab supaya apa-apa mau pinaringan slamet saka ngarsane Allah,SWT.

Separengan teks eksposisi ing dhuwur nerangake yen wong jawa iku isih akeh kang ngugemi tradhisi. Kang perlu ditandhesake tradhisi iku dudu agama lan ora bakal nggantekake agama. Tradhisi duwe panggon dhewe, semono uga duwe ‘panggonan’ dhewe uga. Mula ora perlu digwe prekara upama ana bedane panemu. Akeh piwulang kang maune durung kang ngerteni saiki dadi ngerti. Supaya tetep lestari lan ngrembaka, adat jawa saiki akeh sing dijumbuhake karo jaman saiki.

C.   Mbedhah perangane teks eksposisi

Ing ngarep wis diterangke menawa teks eksposisi iku digunakake kanggo urun panemu atau gagasan kanthi dhasar pawadan/argumentasine pangaran dhewe. Titikane teks eksposisi yaiku tatanane (strukture) ana gagasan kang diusulake lan ana pawadan/argumentasine.

Tuladhane kaya ngisor iki.

Gagasan/panemu : sajrone urip bebrayan wong iku ora bisa uwal saka bot-repote panguripan. Bot-repot uripe seperangan gedhe wong jawa iseh gepok senggol karo adat tradhisi.

Argumentasi : adat tradhisi jawa iku akeh wernane. Werna-wernane tradhisi mau kayata : nglairake (bayen), tedhak siten, supitan, mantu, ngundhuh mantu, tingkeban, bedhah bumi, lan liya-liyane.

D.   Nulis teks eksposisi babagan budaya jawa ngaggo pranata lan bahasa kang cocog karo kahanan.

Menawa para siswa arep nulis teks eksposisi manut pranatan utawa aturan kang wis gumathok, yaiku ana gagasan kang diusulake lan ana pawadan/argumentasine. Bab apa wae kang arep didheskripsekake carane padha, yaiku nganggo rumus kaya ngene iki.

Gagasan/ panemu : A iku B

Argumentasi : C = C1 + C2 + C3

      C = werna-wernane adat Jawa

      C1 = nglairake; C2 = tedhak siten; C3 = supitan;C....

Sumber : Gegaran Nyinau Basa Jawa 2 Kelas XI SMA/SMK/MA